از مهم‌ترین فاکتورهای نگهداری دام و طیور، تهیه مواد غذایی مناسب برای آنها است. شما باید بدانید که چه ترکيبات غذایی برای حیوانات، ضروری هستند و از چه طریقی می‌توانید این ترکيبات را برای آنها فراهم کنید. در این مقاله به ترکیبات مهم در خوراک دام و طیور مي‌پردازيم و عملکرد و منابع هر کدام را توضیح خواهيم داد.
ترکیبات خوراک دام و طیور
مواد غذایی اساسی که حیوانات برای نگهداری، رشد، تولید مثل و سلامتی لازم دارند، شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین، چربی، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آب است. انرژی مورد نیاز برای رشد و فعالیت در درجه اول از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها به دست می‌آید. همچنین، پروتئین‌ها می‌توانند انرژی مورد نیاز را تامین کنند، به خصوص اگر مصرف کربوهیدرات و چربی ناکافی باشد.
حیوانات برای حفظ فرآیندهای زندگی در بدن و فعالیت عضلانی، به منبع انرژی نیاز دارند. هنگامی که انرژی دریافتی حیوان از نیاز آن بیشتر شود، مازاد آن به عنوان چربی بدن ذخیره می‌شود که در صورت در دسترس بودن غذای کمتر، می‌تواند به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه، ضروری‌ترین ترکیبات خوراک دام و طیور آورده شده است.
پروتئین‌ها
برای حیوانات نابالغ، پروتئین برای رشد ماهیچه‌ها و سایر قسمت‌های بدن مورد نیاز است. از آنجایی که شیر، تخم مرغ و پشم حاوی پروتئین زیادی هستند، مقادیر بیشتری در خوراک طیور و دام‌هایی که این پروتئین ها را تولید می‌کنند، مورد نیاز است. همه حیوانات برای ترمیم روزانه ماهیچه‌ها، اندام‌های داخلی و سایر بافت‌های بدن، به مقدار کمی پروتئین نیاز دارند.
پروتئین‌ها از بیش از 20 اسید آمینه مختلف تشکیل شده‌اند که در طی هضم، آزاد می‌شوند. حیوانات با معده ساده (تک معده)، از جمله انسان، میمون، خوک، طیور و خرگوش، روزانه به 10 اسید آمینه ضروری زیر نیاز دارند:
آرژنین، هیستیدین، ایزولوسین، لوسین، لیزین، متیونین، فنیل آلانین، ترئونین، تریپتوفان و والین.
علاوه بر این‌ها، طیور برای رشد، به گلیسین و اسید گلوتامیک نیاز دارد. سیستین می‌تواند تا نیمی از نیاز متیونین را جایگزین کند و تیروزین می‌تواند تا نیمی از نیاز فنیل آلانین را جایگزین کند.
پروتئین‌های با کیفیت بالا
پروتئین با کیفیت بالا، مانند پروتئینی که توسط تخم مرغ، شیر، پودر ماهی، محصولات جانبی گوشت و کنجاله سویا تامین می‌شود، حاوی غلظت بالایی از اسیدهای آمینه ضروری برای حیوانات هستند.
پروتئین‌های با کیفیت پایین
پروتئین‌های با کیفیت پایین، مانند پروتئینی که در بیشتر غلات از جمله ذرت، جو و سورگوم وجود دارد، حاوی مقدار بسیار کمی از یک یا چند اسید آمینه ضروری است. خوراک‌هایی که دارای پروتئین‌های با کیفیت پایین هستند، زمانی می‌توانند مفید باشند که با سایر خوراک‌هایی که تعادل اسیدهای آمینه ضروری را بازیابی می‌کنند، ترکیب شوند.
کیفیت پروتئین برای نشخوارکنندگان مانند گاو، گوسفند، بز و سایر حیواناتی که دارای معده چهار قسمتي هستند، در درجه دوم اهمیت قرار دارد؛ زیرا باکتری‌هایی که به هضم غذا در شکمبه (معده اول) کمک می‌کنند، از ترکیبات نیتروژنی ساده برای ساخت پروتئین در سلول‌های خود استفاده می‌کنند. این باکتری‌ها در دستگاه گوارش حیوانات هضم می‌شوند.
با این روش غیرمستقیم، نشخوارکنندگان پروتئین با کیفیت بالا را از غذایی که ممکن است در اصل حاوی پروتئین ضعیفی باشد یا از اوره (یک ترکیب نیتروژن)، تولید می‌کنند. با این حال، نشخوارکنندگان بسیار جوان، مانند گاوساله، بره و بزغاله، تا زمانی که شکمبه به اندازه کافی رشد کند تا این فرآیند باکتریایی ایجاد شود، به پروتئین باکیفیت نیاز دارند.
کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها
بیشتر حیوانات از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها انرژی می‌گیرند که در بدن آنها اکسید می‌شوند. این فرایند، گرما تولید می‌کند که باعث حفظ دمای بدن می‌شود. همچنین، انرژی لازم را برای رشد و فعالیت ماهیچه‌ای فراهم کرده و عملکردهای حیاتی را حفظ می‌کند. حیوانات برای رشد، کار یا تولید شیر، به انرژی بسیار بیشتری (غذای بیشتری) نسبت به حالت عادی نیاز دارند.
کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌های ساده مانند قندها و نشاسته‌ها، به راحتی توسط همه حیوانات هضم می‌شوند. کربوهیدرات‌های پیچیده (مانند سلولز) که ساقه‌های فیبری گیاهان را تشکیل می‌دهند، توسط باکتری‌ها و تک یاخته‌ها در شکمبه گاو و گوسفند تجزیه می‌شوند. چنین کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای نمی‌توانند توسط انسان یا تا حد قابل ملاحظه‌ای، توسط پرندگان هضم شوند. بنابراین، نشخوارکنندگان و برخی از حیوانات گیاه‌خوار، مواد مغذی انرژی‌بخش بیشتری را از کربوهیدرات‌های گیاهان نسبت به گوشت‌خواران تک معده‌ای و همه‌چیزخوارها به دست می‌آورند. گياهاني مانند گندم، جو، ذرت و کنجاله سويا از منابع مهم کربوهيدارت به شمار مي‌روند.
چربی‌ها
چربی موجود در خوراک دام و طیور، از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. در حالی که چربی ارزش غذایی بالایی دارد، می‌توان آن را با مقدار معادل کربوهیدرات‌های قابل هضم در خوراک جایگزین کرد. مقادیر بسیار کمی از اسید چرب غیراشباع لینولئیک موجود در برخی چربی‌ها برای رشد و سلامت حیوانات لازم است. خوراک حیوانات به طور معمول مقادیر زیادی از این اسید را تامین می‌کند؛ مگر اینکه با فرايندهاي فرآوری، حذف شده باشد.
مواد معدنی
مواد معدنی ضروری برای زندگی حیوانات عبارتند از نمک معمولی (کلرید سدیم)، کلسیم، فسفر، گوگرد، پتاسیم، منیزیم، منگنز، آهن، مس، کبالت، ید، روی، مولیبدن و سلنیوم. شش مورد آخر در صورت مصرف بیش از حد، می‌توانند برای حیوانات سمی باشند.
همه حیوانات اهلی معمولا به نمک معمولی بیشتری از آنچه در خوراک آنها موجود است، نیاز دارند. از دیگر مواد معدنی ضروری برای حیوانات، فسفر و کلسیم است؛ زیرا برای تولید استخوان، شیر و پوست تخم مرغ به شدت مورد استفاده قرار می‌گیرند. منابع خوب کلسیم و فسفر آرد استخوان، فسفات دی کلسیم و فسفات‌های دفلورینه شده هستند. پوسته تخم مرغ تقریباً کربنات کلسیم خالص است. کلسیم ممکن است به آسانی توسط سنگ آهک آسیاب شده، صدف‌های آسیاب شده یا سنگ اهک رس‌دار تامین شود که همگی دارای کلسیم بالایی هستند.
ویتامین‌ها
ویتامین‌های شناخته شده شامل ویتامین‌های محلول در چربی A، D، E و K و گروه B محلول در آب شامل تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، پانتوتنیک اسید، کولین، بیوتین، اسید فولیک و ویتامین‌های B6 و B12 و ویتامین C هستند.
ویتامین A
ویتامین A که بیشترین کمبود را در خوراک دام و طیور دارد، برای رشد، تولید مثل، تولید شیر و حفظ مقاومت طبیعی در برابر عفونت‌های تنفسی مورد نیاز است. همه محصولاتی که سبز می‌شوند، سرشار از کاروتن هستند که حیوانات می‌توانند آن را به ویتامین A تبدیل کنند. تا زمانی که دام‌ها از علوفه‌های سبز تغذیه نمی‌شوند و در مراتع مناسب نیستند، باید مکمل ویتامین A به رژیم غذایی حیوانات اضافه شود.
ویتامین D
ویتامین D حیوانات را قادر می‌سازد از کلسیم و فسفر استفاده کنند. کمبود این ویتامین، باعث ایجاد راشیتیسم در حیوانات جوان در حال رشد می‌شود. اشعه ماوراء بنفش نور خورشید ویتامین D را از پروویتامین موجود در پوست تولید می‌کند. عمل آوری مزرعه‌ای یونجه، ویتامین D را از طریق اثر نور خورشید روی ارگوسترول در محصولات یونجه تولید می‌کند. دام‌هایی که در خارج از منزل و در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، در بیشتر مواقع منبع ویتامین D فراوانی دارند.
گروه ویتامین B
گروه ویتامین B در تغذیه گاو، گوسفند و سایر نشخوارکنندگان مهم نیست؛ زیرا باکتری‌های شکمبه آنها، این ویتامین‌ها را سنتز می‌کنند. با این حال، گاوساله‌های بسیار جوان و طیور، به ویتامین‌های گروه B در رژیم غذایی خود نیاز دارند. از این میان، ریبوفلاوین، نیاسین، اسید پانتوتنیک و ویتامین B12 به احتمال زیاد در خوراک‌های معمولی مقدار کمی دارند. طیور به مکمل‌های خاصی نیاز دارند. همچنین ممکن است در خوراک طیور، کمبود کولین وجود داشته باشد.
سایر ویتامین‌ها
ویتامین E برای جوجه کشی طبیعی تخم‌ها ضروری است. همراه با سلنیوم در جلوگیری از سفتی و فلج عضلانی (دیستروفی) در بره‌ها، گاوساله‌ها و جوجه‌ها تحت شرایط خاص، نقش دارد. ویتامین C می‌تواند در بدن اکثر حیوانات دیگر سنتز شود و نیازی به تامین آن در غذای آنها نیست. همچنین، ویتامین K توسط باکتری‌ها در مجرای روده سنتز و جذب می‌شود.
