یکی از مهم ترین دغدغه های دامداران، تامین خوراک مناسب برای دام است. امروزه خوراک دام به شکل های مختلفی وجود دارد و حتی برای غذا دادن به دام ها، روش های متنوعی طراحی شده است. در این مقاله، انواع خوراک دام را معرفی می کنیم و هر کدام را مورد بررسی قرار می دهیم.
انواع خوراک دام
یکی از مهم‌ترین وظایف در نگهداری دام‌ها، آماده کردن خوراک مناسب برای آن‌ها است. به طور کلی، خوراک دام را می‌توان به سه دسته اصلي تقسیم کرد: کنسانتره، علوفه و خوراک مخلوط.
کنسانتره‌ها شامل خوراک‌های غنی از انرژی و پروتئین، اما فیبر کم، مانند کنجاله سویا، غلات، ملاس نیشکر و غیره هستند. در مقابل، علوفه‌ها شامل مواد غذایی گیاهی سرشار از فیبر اما با مواد مغذی گوارشی کمتر هستند. کاه، سیلاژ، یونجه، محصولات ریشه و غیره، رایج‌ترین مواد غذایی هستند که در این دسته یافت می‌شوند. در نهایت، شما بهترین عناصر کنسانتره و علوفه را در خوراک دام مخلوط خواهید یافت. خوراک مخلوط یک خوراک دام با کیفیت بالا است که شامل افزودنی‌های خام و مکمل‌های ویتامیني، پروتئیني و معدنی می‌شود.
در ادامه، هرکدام از این سه دسته خوراک را بررسی می‌کنیم.
کنسانتره
کنسانتره‌ها نوعی خوراک دام باکیفیت هستند که حاوی مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌ها و سایر مواد معدنی کمیاب هستند؛ ولی مقدار فیبر کمی دارند. این نوع خوراک، یک غذای آسان هضم است که به افزایش رشد و بهبود سلامت در دام، کمک می‌کند. برخی از رایج‌ترین انواع خوراک کنسانتره عبارتند از:
غلات
دانه غلات مانند سبوس گندم، جو دوسر و ذرت، مکمل‌های غذایی عالی برای رژیم غذایی دام‌های مختلف هستند. این غلات به صورت کامل یا آسیاب شده، به صورت جداگانه یا مخلوط با وعده‌های غذایی مختلف به دام‌ها داده می‌شود. اگر مکمل‌های پروتئینی یا سایر مواد غذایی به این خوراک اضافه شوند، کیفیت خوراک را افزایش می‌دهند.
استفاده از غلات یک مکمل غذایی غنی از کربوهیدرات و پروتئین است که انرژی فراوانی را برای دام‌ها و به طور کلی، نشخوارکنندگان فراهم می‌کند.
وعده‌های غذایی با پروتئین بالا
دانه‌های گیاهی که عمدتا به عنوان منبع روغن برای مصارف غذایی انسان و مصارف صنعتی تولید می‌شوند عبارتند از سویا، بادام زمینی، بذر کتان (بزرک)، کلزا، دانه پنبه، نارگیل، روغن نخل و تخمه آفتابگردان. پس از پردازش این دانه‌ها، بقایای آن‌ها که ممکن است حاوی 5 تا کمتر از 1 درصد چربی و 20 تا 50 درصد پروتئین باشند، به عنوان خوراک دام به بازار عرضه می‌شوند. دانه‌های پنبه و بادام زمینی دارای پوسته هستند که معمولا قبل از پردازش، جدا می‌شوند. اگر پوسته دست نخورده باقی بماند، محصول جانبی حاصل، مقدار فیبر بالاتر و پروتئین کمتری دارد.
کیفیت پروتئین این وعده‌های غذایی، برای تک معده‌ها بسته به سطح و در دسترس بودن اسیدهای آمینه موجود، بسیار متفاوت است. نشخوارکنندگان به طور کلی فقط به منابع پروتئین یا نیتروژن نیاز دارند تا باکتری‌های شکمبه بتوانند اسیدهای آمینه را سنتز کنند.
محصولات فرعی چغندر قند و نیشکر
چغندر قند و ملاس، منابع عالی کربوهیدرات هستند که برای گاو و گوسفند گوشتی، خوراک محبوبی به شمار می‌روند. این نوع خوراک‌ها، قیمت بالایی ندارند و محصولات جانبی باکیفیتی هستند که از صنعت قند به عنوان خوراک دام تولید می‌شوند.
سایر خوراک‌های فرعی
بیشتر خوراک دام از موادی تهیه می‌شود که انسان نمی‌تواند مصرف کند؛ از جمله سبوس برنج و دانه‌های گندم و همچنین، باقی مانده‌های حاصل از آسیاب برنج و گندم برای محصولات غذایی. این مواد برای ایجاد خوراک دام با سایر مواد ترکیب می‌شوند و یک خوراک باکیفیت را تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال، ذرت به عنوان منبع انرژی در اکثر خوراک دام‌های صنعتی استفاده می‌شود؛ در حالی که کنجاله سویا و پنبه دانه به عنوان منابع پروتئینی استفاده می‌شوند.
علوفه
علوفه، نوعی خوراک دام به حساب می‌آید که داراي فيبر غني شده است. این خوراک، حاوی محصولات علوفه‌ای، ساقه‌ها و سایر بخش‌های گیاهی است که ارزش‌های غذایی مختلفی برای دام‌ها دارند. برای خوراک دام، علوفه مختلفی در دسترس هستند که برخی از آن‌ها در ادامه آورده شده است.
علف‌های مرتعی
علف‌ها و حبوبات مرتعی، اعم از خودرو و کشت شده، مهم‌ترین منبع تغذیه نشخوارکنندگانی مانند گاو، اسب، گوسفند و بز هستند. این علف‌ها، گیاهانی هستند که به صورت کشت شده یا خود به خودی رشد می‌کنند و حیوانات در حال چرا، می‌توانند صدها تن از این علف‌ها و درختچه‌های مختلف را به عنوان خوراک، مصرف کنند.
در طول فصل رشد، گیاهان مرتعی منبع غذایی ثابتی را برای حیوانات فراهم می‌کنند. آن‌ها برای برداشت، پردازش و حمل و نقل، گزینه‌ای کم هزینه‌تري نسبت به ساير خوراک‌ها هستند.
یونجه
یونجه نوعی گیاه است که مواد مغذی مختلفی را برای حیوان شما فراهم می‌کند. پروتئین‌های موجود در یونجه به تقویت بافت حیوانات کمک می‌کند، در حالی که کربوهیدرات‌هاي آن، انرژی مورد نیاز دام را تامین می‌کنند.
یونجه به عنوان منبع غذایی اولیه برای بسیاری از حیوانات در دامداری مانند گاو و گوسفند عمل می‌کند. علاوه بر این، حیوانات می‌توانند در صورت ترکیب یونجه با سایر غذاها، از انواع مختلف ترکيب غذايي به عنوان یک وعده غذایی، لذت ببرند.
سیلو
سیلو به معنی بسته بندی گیاهان نابالغ در یک محفظه دربسته به منظور تخمیر آن‌ها برای تولید اسیدهای استیک و لاکتیک است که خوراک مرطوب را حفظ می‌کنند. غلظت رطوبت اولیه علوفه بسته به نوع گونه‌های ذخیره شده، باید بین 50 تا 70 درصد باشد. علوفه سیلو شده را می‌توان برای مدت طولانی‌تری با اتلاف کمتر مواد مغذی نسبت به یونجه خشک، نگهداری کرد. ارزش غذایی سیلو بستگی به نوع علوفه سیلو شده و موفقیت آمیز بودن این عمل دارد.
محصولات ریشه‌ای
محصولات ریشه‌ای به دلایل اقتصادی، کمتر از گذشته به عنوان خوراک دام استفاده می‌شوند. چغندر، شلغم و گاهی اوقات سیب زمینی، به عنوان خوراک دام استفاده می‌شوند. به طور کلی، محصولات ریشه حاوی انرژی زیاد و محتوای مواد مغذی کمتری نسبت به سایر خوراک‌های دام هستند. در نتیجه، آن‌ها اغلب به عنوان مکمل‌های غذایی در کنار سایر مواد غذایی استفاده می‌شوند.
خوراک مخلوط
یکی از رایج‌ترین خوراک مورد استفاده در دامداری، خوراک مخلوط است. این خوراک دام، ترکیبی از مواد افزودنی مختلف و مواد خام هستند که به طور خاص برای حیوان مورد نظر، فرموله می‌شوند. آن‌ها اغلب به صورت گلوله یا خرد شده تولید می‌شوند.
خوراک مخلوط، نوعی مواد غذایی برای دام‌ها هستند که می‌توان از آن‌ها برای برآورده کردن نیازهای تغذیه‌ای کامل حیوانات هدف یا به‌عنوان مکملی برای سایر مواد اصلی رژیم غذایی حیوانات استفاده کرد. مواد اصلی مورد استفاده در خوراک مخلوط تجاری، دانه‌های خوراکي هستند که شامل ذرت، سویا، سورگوم، جو دوسر و جو مي‌شوند. بررسي‌ها نشان مي‌دهند که سالانه بیش از 600 میلیون تن از انواع مختلف خوراک مخلوط در مقیاس جهانی تولید می‌شود.
خوراک مخلوط ممکن است شامل پیش‌میکس‌هایی باشد که ممکن است به‌طور جداگانه فروخته شوند. پيش‌میکس‌ها از ریزموادهایی مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی، نگهدارنده‌های شیمیایی، آنتی بیوتیک‌ها، محصولات تخمیری و سایر مواد ضروری تشکیل شده‌اند.
بهترین خوراک دام
همانطور که در بخش قبل بیان شد، خوراک دام می‌تواند دسته بندی مختلفی داشته باشد؛ اما کدام دسته بهترین غذا برای دام محسوب می‌شود؟ در جواب این سوال باید گفت که به منظور داشتن دام‌های سالم، باید رژیم غذایی متنوعی را برای آن‌ها در نظر گرفت تا تمام ترکیبات غذایی مورد نیاز، از جمله انرژی، پروتئین، ویتامین و سایر مواد معدنی برای آن‌ها تامین شود. نوع دامی که دارید، سن دام‌ها، موقعیت جغرافیایی، نظر دامپزشک و بودجه‌ای که دارید، فاکتورهای مهمی جهت آماده کردن یک رژیم غذایی مناسب برای دام به شمار می‌روند.
تغذیه دام باید به چه صورت انجام شود؟
راه‌های مختلفی برای تغذیه حیوانات ایجاد شده است. برخی از حیوانات، مانند گاوها به راحتی خوراک بیش از حد مصرف می‌کنند و در نهایت بیمار می‌شوند یا حتی می‌میرند. بنابراین، تغذیه دام باید بر اساس اصول خاصی باشد. پنج روش متداول برای تغذیه دام‌ها عبارتند از: تغذیه برنامه ریزی شده، تغذیه محدود، تغذیه کامل، تغذیه بدون محدوديت و تغذیه تکمیلی.
هنگام تعیین روش‌های تغذیه مناسب برای استفاده، باید با یک متخصص، مانند دامپزشک یا فروشنده خوراک مشورت کنید.
- تغذیه برنامه‌ریزی شده: تغذیه برنامه‌ریزی شده به این معناست که هر روز تقریبا در زمان‌های یکسان، به حیوانات غذا داده شود. تغذیه ممکن است یک، دو بار یا حتی سه بار در روز انجام شود.
- تغذيه محدود: این روش عبارت است از تامين غذاي كافي براي حيوانات به منظور تامين حداقل نيازهاي آن‌ها. از حیواناتی که رژیم غذایی محدودی دارند نباید انتظار کاهش یا افزایش وزن داشت. این روش برای حفظ سلامت حیوانات طراحی شده است؛ اما هیچ یک از عملکردهای فیزیولوژیکی آن‌ها را تغییر نمی‌دهد.
- تغذیه کامل: به این معنی است که به صورت دستی، تمام خوراکی را که دام‌ها می‌توانند در یک یا دو وعده مصرف کنند، به حیوانات داده شود.
- تغذیه بدون محدوديت: این روش به حیوانات این امکان را می‌دهد که هر زمانی که می‌خواهند، غذا بخورند.
تغذيه تكميلي: تغذیه تکمیلی فراهم كردن غذاي اضافي براي حيواناتي است كه براي رژيم غذايي اصلي خود، چرا مي‌كنند. گوسفند، گاو، بز و سایر حیوانات اهلی، با استفاده از روش تغذیه تکمیلی، تغذیه می‌شوند. روش تغذیه تکمیلی ممکن است مواد مغذی اضافی مانند پروتئین، انرژی، ویتامین‌ها یا مواد معدنی را برای دام‌ها فراهم کند.
