سبوس گندم به پوسته بیرونی دانه گندم گفته میشود که در طی فرآیند آسیاب و تهیه آرد جدا میگردد. این بخش از گندم سرشار از فیبر، پروتئین خام، مواد معدنی و ویتامینهاست و در تغذیهٔ انسان و دام اهمیت زیادی دارد. در بخش دامی، سبوس به دلیل قیمت مناسب و ارزش غذایی قابل قبول جایگاه ویژهای در جیرههای خوراکی دامهای مختلف پیدا کرده است.
ترکیبات تغذیهای سبوس گندم دامی
ترکیبات تقریبی سبوس گندم (ممکن است بسته به نوع گندم و روش آسیاب کمی متفاوت باشد):
انرژی قابل متابولیسم (ME): حدود 1600–1800 کیلوکالری در کیلوگرم
پروتئین خام: 14 تا 17٪
فیبر خام: 9 تا 12٪
چربی خام: 3 تا 5٪
خاکستر (مواد معدنی): 4 تا 6٪
کلسیم: 0.1 تا 0.2٪ (کم)
فسفر: 1.0 تا 1.2٪ (زیاد و بهراحتی قابل جذب)
منیزیم، آهن، روی و مس: در مقادیر مناسب برای رشد دام ، همچنین سرشار از ویتامینهای گروه B (بهویژه تیامین و نیاسین) است که برای متابولیسم انرژی و سلامت دام ضروری هستند.
فواید سبوس گندم در تغذیه دام
1. بهبود عملکرد گوارش
فیبر موجود در سبوس باعث تحریک حرکات شکمبه (در نشخوارکنندگان) و روده میشود. این ویژگی به جلوگیری از یبوست و نفخ کمک میکند و سلامت دستگاه گوارش را بالا میبرد.
2. منبع پروتئین و انرژی
اگرچه سبوس نسبت به غلاتی مانند جو و ذرت انرژی کمتری دارد، اما به دلیل داشتن پروتئین گیاهی قابل قبول و فسفر فراوان، مکمل بسیار خوبی در کنار سایر خوراکها به شمار میرود.
3. افزایش تولید شیر در گاوهای شیری
تحقیقات نشان دادهاند که مصرف سبوس گندم (در حد مجاز) میتواند تولید شیر را در گاوهای شیری افزایش دهد، زیرا به بهبود توازن انرژی و پروتئین و همچنین بهبود متابولیسم فسفر کمک میکند.
4. بهبود رشد دام پرواری
در گاو و گوسفند پرواری، سبوس گندم باعث افزایش وزن روزانه و بهبود ضریب تبدیل غذایی میشود، زیرا ترکیبی از فیبر و پروتئین را به دام میرساند.
5. کاهش هزینههای تغذیه
یکی از بزرگترین مزایای سبوس گندم، قیمت پایینتر آن نسبت به غلات و کنسانترههای آماده است. استفاده از سبوس میتواند هزینههای خوراک دامداری را به شکل قابل توجهی کاهش دهد.
کاربرد سبوس گندم برای گونههای مختلف دام
گاو شیری: بهبود تولید و کیفیت شیر؛ معمولاً 2 تا 3 کیلوگرم در روز در جیره.
گاو پرواری: افزایش رشد و بهبود ضریب تبدیل؛ حدود 15 تا 20٪ جیره.
گوسفند و بز: افزایش انرژی و پروتئین؛ مصرف حدود 10 تا 15٪ جیره.
طیور (مرغ تخمگذار و گوشتی): در حد 5 تا 7٪ جیره برای بهبود گوارش و کاهش هزینه.
اسبها: به دلیل فیبر بالا برای سلامت گوارش و جلوگیری از کولیک توصیه میشود.
انواع سبوس گندم
1. سبوس گندم درشت (سبوس دامی)
تعریف: این نوع سبوس، لایههای بیرونی گندم است که هنگام آسیاب آرد جدا میشود. ذرات آن درشت و نسبتاً خشن هستند.
ویژگیها: فیبر خام بالا (مناسب برای تحریک دستگاه گوارش دام) ، پروتئین متوسط انرژی قابل هضم کمتر نسبت به آرد و غلات
کاربرد:بیشتر در خوراک دام و طیور به عنوان منبع فیبر و فسفر در جیره غذایی
2. سبوس گندم ریز (سبوس خوراکی/خوراک انسانی)
تعریف: بخش نرمتر و ریزتر پوسته گندم که معمولاً در تولید آردهای سبوسدار استفاده میشود.
ویژگیها:قابلیت هضم بهتر نسبت به نوع درشت ، فیبر محلول بیشتر و دارای ویتامینهای گروه B و مواد معدنی قابل جذب
کاربرد:تولید نان سبوسدار و محصولات رژیمی ، غلات صبحانه و مکمل فیبری در صنایع غذایی
نکات مهم در مصرف سبوس گندم دامی
1. تعادل کلسیم و فسفر
فسفر سبوس بالاست ولی کلسیم آن بسیار کم است. اگر در جیره مقدار زیادی سبوس مصرف شود، باید با منابع کلسیم (مثل سنگ آهک یا پودر استخوان) متعادل گردد.
2. میزان مصرف کنترلشده
استفاده بیش از حد (بیش از 30٪ جیره) میتواند باعث مشکلاتی مثل اسهال، کاهش هضم انرژی و حتی اختلالات متابولیکی شود.
3. کیفیت نگهداری
سبوس باید در جای خشک و خنک نگهداری شود. رطوبت میتواند باعث کپکزدگی و رشد قارچهای تولیدکننده سموم (مثل آفلاتوکسین) شود.
4. ترکیب با سایر خوراکها
بهترین نتیجه زمانی حاصل میشود که سبوس همراه با غلات انرژیزای موجود در پارسیان مهر مثل ذرت و جو و علوفه یونجه، سیلاژ ذرت استفاده گردد.
سبوس گندم دامی یک منبع خوراکی اقتصادی، غنی از فسفر و پروتئین گیاهی و دارای فیبر مناسب است که نقش مهمی در بهبود راندمان تغذیه دام و کاهش هزینههای دامداری ایفا میکند. البته برای بهرهوری بیشتر باید متعادل و علمی در جیره قرار گیرد تا هم سلامت دام تضمین شود و هم تولید شیر و گوشت بهبود یابد.
