بیماری‌های دامی یکی از چالش‌های بزرگ در صنعت دامپروری و کشاورزی هستند که می‌توانند تأثیرات منفی بر روی سلامت دام‌ها، تولیدات دامی و همچنین اقتصاد کشاورزی داشته باشند. این بیماری‌ها می‌توانند به سرعت در بین جمعیت‌های دامی گسترش یابند و در برخی موارد، به انسان‌ها نیز منتقل شوند. بنابراین، پیشگیری و کنترل این بیماری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
انواع بیماری‌های دامی
بیماری‌های دامی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1. بیماری‌های عفونی: این بیماری‌ها ناشی از میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها هستند. برخی از بیماری‌های عفونی شامل:
– تب برفکی
– آنفولانزای پرندگان
– بیماری نیوکاسل
– بروسلوز
2. بیماری‌های غیرعفونی: این بیماری‌ها معمولاً ناشی از عوامل محیطی، تغذیه‌ای یا ژنتیکی هستند. برخی از این بیماری‌ها شامل:
– مسمومیت‌های غذایی
– بیماری‌های متابولیک (مانند کتوز)
– بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
علل شیوع بیماری‌های دامی
شیوع بیماری‌های دامی می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، از جمله:
– شرایط بهداشتی نامناسب: عدم رعایت بهداشت در دامداری‌ها می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌ها شود.
– تغذیه نامناسب: کمبود مواد مغذی می‌تواند سیستم ایمنی دام‌ها را تضعیف کند.
– فشارهای محیطی: تغییرات آب و هوایی و استرس‌های محیطی می‌توانند به بروز بیماری‌ها کمک کنند.
– عدم واکسیناسیون: عدم انجام واکسیناسیون به موقع و مناسب می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی را افزایش دهد.
الف) بیماری های دام سبک یا دام کوچک:
دام سبک یا دام کوچک به گونه های کوچک حیوانات اهلی مانند گوسفند، بره، بز، بزغاله و غیره اطلاق می شود. بیماری های رایج در دام های سبک به شرح زیر است:
-
سقط جنین
-
پنومونی باکتریایی
-
انسفالیت آرتریت کاپرین (CAE)
-
لنفادنیت موردی (CL)
-
کوکسیدیوز
-
اکتیمای مسری (اورف/دهان درد)
-
انتروتوکسمی (بیماری پرخوری)
-
پوسیدگی پا و سوزاندن پا
-
همونکوز
-
بیماری جان (Paratuberculosis)
-
کراتوکونژکتیویت (Pinkeye)
-
لیستریوز (بیماری حلقه ای)
-
مایکوپلاسموز
-
فلج اطفال مالاسیا (کمبود تیامین/ویتامین B1)
-
سمیت بارداری (کتوز)
-
خارش گوسفند
ب)پنج مورد از بیماری های واگیردار دام بزرگ به شرح زیر است:
1) بیماری اسکور گاو و گوساله (Scour)
اسکور که آب شستگی گاو یا گوساله نیز شناخته می شود، یک بیماری گوارشی شایع در گوساله های جوان است که با اسهال مشخص می شود. اغلب در اثر عفونت های باکتری (مانند E. coli یا سالمونلا)، ویروس ها (مانند روتاویروس یا کروناویروس)، یا انگل ها (مانند کریپتوسپوریدیوم و کوکسیدیا) ایجاد می شود. بهداشت نامناسب، استرس و مصرف ناکافی آغوز، از عوامل مهم کمک کننده هستند. زیرا می توانند سیستم ایمنی گوساله را ضعیف کنند و آسیب پذیری آن را در برابر عوامل بیماری زا افزایش دهند.
علائم اسکور ممکن است شایع ترین علت مرگ گوساله در اولین ماه زندگی باشد:
-
اسهال شدید
-
نفس نفس زدن انگار از نظر جسمی خسته شده است
-
چشمهای گود رفته
-
عدم تمایل به تغذیه یا از بطری یا مستقیم از مادرشان
-
بی حالی
-
کم آبی ناشی از اسهال اغلب علت مستقیم مرگ بر اثر است.
پیشگیری و درمان اسکور گاوی:
پیشگیری از اسکور شامل حفظ محیطی تمیز، اطمینان از دریافت آغوز کافی در گوساله ها بلافاصله پس از تولد، و مدیریت دقیق استرس و تغذیه است. درمان معمولاً شامل آبرسانی مجدد با محلول های الکترولیت و گاهی اوقات آنتی بیوتیک بسته به علت آن است.
2) سالمونلوز(Salmonellosis)
سالمونلوز گاو یک بیماری عفونی در گاو است که توسط باکتری سالمونلا و در درجه اول سالمونلا انتریکا ایجاد می شود. این بیماری هم گوساله ها و هم گاوهای بالغ را درگیر می کند و در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد. می تواند به سرعت در گله ها از طریق خوراک آلوده، آب، مدفوع و از طریق تماس مستقیم بین حیوانات، به ویژه در شرایط شلوغ یا غیربهداشتی، گسترش یابد. شایع ترین علائم آن عبارتند از:
-
اسهال خونی
-
پنومونی
-
آرتروز
-
زردی
-
سپتی سمی
-
همه علائم اسکور
درمان سالمونلوز:
علیرغم کثرت علائم، این امر غیر معمول نیست که سالمونلوز قبل از بروز هرگونه علامتی گوساله را بکشد. باید بلافاصله درمان های آنتی بیوتیکی انجام شود و گوساله باید به یک محیط گرم و ایزوله منتقل شود. واکسیناسیون گوساله ها در برابر گونه های جداگانه سالمونلا امکان پذیر است، که Salmonella typhimurium و S.dublin دو موردی هستند که بیشتر در برابر آنها محافظت می شوند. تنها راه دیگر برای جلوگیری موثر از سالمونلوز این است که اطمینان حاصل شود که محل زندگی گوساله از نظر بهداشتی رعایت شده و هر گونه پستانک مصنوعی که از آن استفاده می کند به خوبی تمیز می شود.
3) ذات الریه یا پنومونی (bovine pneumonia)
ذات الریه شایع ترین و کشنده ترین بیماری های گوساله ها می باشد. عامل اصلی برخی از عفونت های ویروسی است و می تواند در نتیجه عفونت های باکتریایی (مانند سالمونلوز) ایجاد شود. ذات الریه یک بیماری گوساله ای فرصت طلب است که زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف شده یا دچار نقص شده باشد.
علائم ذات الریه شامل موارد زیر است:
-
تنبلی
-
سرفه کردن
-
خس خس کردن
-
از دست دادن اشتها
-
ترشح مخاطی
-
بی حالی و افسردگی
-
دمای بدن بیش از 39.6 درجه سانتی گراد
روش های پیشگیری و درمان پنومونی گاو:
از آنجا که پنومونی احتمالاً نتیجه یک عفونت ویروسی است، گوساله هایی که علائم را نشان می دهند باید در اسرع وقت جدا شوند و برای جلوگیری از بیماری ممکن است به محرک های تنفسی و داروهای ضدالتهابی و همچنین آنتی بیوتیک ها نیاز داشته باشید. همچنین لازم به ذکر است که ذات الریه ممکن است رشد بدن گوساله را حتی پس از درمان نیز به تاخیر بیاندازد. برای کاهش احتمال ابتلا به بیماری ذات الریه، اطمینان حاصل کنید که هر آغل گوساله دارای تهویه کافی است و مناطق خواب آنها مستعد خروج هوا یا مرطوب شدن نیست. تجمع آمونیاک می تواند منجر به شیوع ذات الریه شود، به همین دلیل تمیز کردن منظم مناطق تغذیه و جلوگیری از زباله در اطراف بسیار مهم است.
4) نواقص مادرزادی قلب (CHD)
برای پیشگیری از نقایص قلبی هیچ کاری نمی تون انجام داد. اما باید گفت که شیوع این بیماری در گوساله ها بیشتر از آن چیزی که فکر می کنید. به همین دلیل است که برای هر دامداری ضروری است که علائم نقص مادرزادی قلب را بشناسد و به طور کلی از آنها آگاه باشد.
علائم نقص مادرزادی قلب عبارتند از:
-
تغذیه نامناسب
-
خستگی مفرط و بی حالی
-
حساسیت به پنومونی را افزایش می دهد.
-
به طور مرتب نفس نفس می زند علیرغم اینکه هیچ فعالیت بدنی انجام نداده است.
-
افزایش ضربان قلب در حین تغذیه، بلافاصله بعد از آن، یا بعد از ورزش خفیف
5) دیفتری (Bovine diphtheria)
در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می شود، اگرچه در صورت عدم درمان دیفتری، این بیماری از دهان شروع شده و می تواند به ریه ها منتقل شده و منجر به ذات الریه شود. قبل از این اتفاق، دیفتری باعث موارد زیر می شود:
-
افسردگی
-
التهاب گونه
-
درد و تورم
-
دمای بالای بدن
-
زخم دردناک دهان و زبان
-
عدم تمایل به تغذیه (به دلیل ناراحتی دهانی)
راهکارهای پیشگیری
