خوراک دام یکی از عوامل کلیدی در تولید محصولات دامی با کیفیت و بهینه است. تأمین نیازهای غذایی دام‌ها نه تنها بر رشد و تولید مثل آنها تأثیر می‌گذارد، بلکه بر کیفیت محصولات دامی مانند شیر، گوشت و تخم‌مرغ نیز تأثیرگذار است. در این مقاله به بررسی موارد مورد نیاز در خوراک دام و اهمیت آنها خواهیم پرداخت.
سیلاژ
سیلاژ کردن علوفه هضم غذای دام را بهبود بخشیده، شیرتولیدی را افزایش میدهند و از افت کیفیت ماده جلوگیری میکنند؛ سیلاژها حاصل تخمیر ساقه و برگ ذرت و جو یا علوفه یونجه هستند. سیلو فرآورده های علوفهای با توجه به طیف رطوبتی محصول به دو دسته سیلوهای پر رطوبت (درو-مستقیم) و سیلو های کم رطوبت (کمتر از 60 درصد) تقسیم میشوند. گاهی برای بهبود ارزش غذایی علوفه از افزودن هایی شامل غلات (50 کیلو در تن)، آب پنیر خشک (10 کیلو در تن) و ملاس (10 کیلو در تن) استفاده می شود که منابع تامین کننده ی کربوهیدرات قابل تخمیر هستند.
سیلاژ یونجه
سیلاژ یونجه باعث بهبود کیفیت یونجه و افزایش اشتهای حیوان میشود-بهترین نوع یونجه برای سیلاژ یونجه تازه (چین اول) است به لحاظ رطوبت بالا یونجه تر خطرات کاهش منیزیم خون و بروز کزاز علفی (Grass tetani) و همینطور تغییرات سریع در فلور میکربی شکمبه، مخصوصاً در گاوهای پر تولید، مشکلات عوارض متابولیکی را به همراه خواهد داشت.
کنسانتره
گاوهای پرتولیدتمام نیازهای خود را نمیتوانند تنها با مصرف علوفه تامین نمایند. مخلوط کنسانتره با علوفه میتواند تمام کسری موادمغذی، پروتئین، مواد معدنی پر نیاز و کم نیاز و همچنین ویتامین های مورد نیاز گاوهای پرتولید جبران کند. کنسانتره از مجموع مواد مغذی تشکیل شده اند و از اجزای مهم خوراک به شمار می آیند.
سلامت، تولید و رشد بهتر دام به ارمغان می آورند با این حال با تمام ویژگی های عنوان شده نباید مصرف کنسانتره بیش از 60 درصد کل ماه خشک مصرفی را تشکیل دهد زیرا با کاهش میزان فیبر جیره درصد چربی شیر افت می یابد نکته بسیار مهمی که میتوان به آن اشاره کرد این است که عوامل تاثیر گذار بر میزان مصرف کنسانتره کیفیت و میزان مصرف علوفه توسط دام است. مجموعه مواد مغذی قابل هضم (TDN) کنسانتره بین 65 تا 90 درصد بیشتر از TDN علوفه ها است.
کنجاله ها
کنجاله ها منابع غنی پروتئین برای دام و طیور میباشند که ضایعات حاصل از روغن کشی دانه های روغنی هستند. با میانگین درصد پروتئین 20 تا 50 درصد بهترین منبع پروتئینی دام محصوب میشوند. درفرآیند روغن کشی در صورت جداسازی غشا از دانه به دلیل کاسته شدن فیبر آن کنجاله حاصل، قابلیت هضم ظاهری بالایی دارد؛ اما در تغذیه نشخوارکنندگان کنجاله حاوی غشای بذر به دلیل تامین فیبرخام غذا استفاده میشود.
کنجاله سویا
بهترین منبع تامین پروتئین، می توان کنجاله سویا با پروتئین 40 درصد و چربی 20 درصد را عنوان داشت؛ زیرا بیشترین اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز حیوان را تامین میکند. در فرآیند روغن کشی و حرارت دهی مواد ضد تغذیه ای سویا (مهار کنندههای آنزیم های گوارشی) کاهش مییابند؛ اما از لحاظ ویتامین B فقیر بوده و باید از مکمل های ویتامینه یا پروتئین حیوانی نیز در جیره استفاده شود.
کنجاله کلزا
به دلیل هزینه بالای خوراک و کنجاله سویا میتوان به عنوان بهترین جایگزین کنجاله سویا کنجاله کلزا را معرفی کرد. کنجاله کلزا تقریبا 35 درصد پروتئین،12 تا 14 درصد فیبر میباشد پروتئین آن دارای ترکیب اسیدآمینه مناسبی است و تنها در اسید آمینه لیزین محدودیت دارد اما از لحاظ متیونین و سیستئین در سطح مناسبی قرار دارد؛ و متاسفانه ترکیبات ضد تغذیه ای آن به نسبت کنجاله سویا 30 برابر بیشتر است این ترکیبات عامل تیره شدن رنگ کنجاله کلزا و طعم تند آن میشوند.
کنجاله پنبه دانه
پس از استخراج روغن از دانه پنبه کنجاله پنبه دانه بدست می آید که بسته به کیفیت و ناخالصی آن به سه درجه تقسیم میشود. میزان پروتئین آن تقریبا 20 تا 24 درصد و با چربی 10 الی 12 درصد میباشد و برای جلوگیری از فساد پذیری آن باید رطوبت کمتر از 10 درصد داشته باشد.
از این نوع کنجاله تنها 15 درصد جیره غذایی گاو استفاده می شود. خوشخوراکی این محصول بالا بوده که در ترکیب با سایر اجزای خوراک افزایش اشتها و افزایش وزن را به همراه دارد. به دلیل ماده ضدتغذیه ای گوسیپول آن همراه با مقداری آهن استفاده میشود.
سبوس
سبوس، درصد کربوهیدرات بالای آن باعث شده به عنوان یکی از منابع تامین انرژي دامی رده بندی شوند و از غشای بیرونی جو، برنج و گندم تولید می شوند. در سبوس های تولیدی، مصرف سبوس گندم به دلیل درصد سلولز بالای آن دقت لازم را باید داشته باشیم. استفاده زیاد از سبوس برنج به علت قابلیت هضم پایین و انباشت در شکمبه توصیه نمی شود.
تأمین نیازهای غذایی دام‌ها یک فرآیند پیچیده و چندوجهی است که نیاز به توجه ویژه دارد. با شناخت و تأمین موارد مورد نیاز در خوراک دام، میتوان به بهبود کیفیت محصولات دامی و افزایش بهره‌وری در صنعت دامپروری کمک کرد. به همین دلیل، کشاورزان و دامداران باید به دقت ترکیب خوراک دام‌های خود را بررسی و تنظیم کنند تا به بهترین نتایج دست یابند.
